
પિત્તાશયનું કેન્સર
કોને વધુ જોખમ છે અને શું કરવું?
Home > Blogs > Gallbladder Cancer > Overview > પિત્તાશયનું-કેન્સર
સારાંશ
પિત્તાશયનું કેન્સર એ એક દુર્લભ પરંતુ ગંભીર રોગ છે, જે સામાન્ય રીતે આરંભિક તબક્કામાં ઓળખાતો નથી. પિત્તાશયના કામકાજમાં ફેરફાર થવાને કારણે પાચન તંત્ર પર ગંભીર અસર પડે છે. જો લક્ષણો વહેલા તબક્કે ઓળખી શકાય, તો યોગ્ય સારવારથી જીવન બચાવી શકાય છે. સમયસર નિદાન અને આરોગ્યપ્રદ જીવનશૈલી અપનાવવી એ જ બચાવનો શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે.
- કારણો
ગૂંટખા, ધૂમ્રપાન, વધુ ચરબીયુક્ત ખોરાક અને અનિયમિત જીવનશૈલી પિત્તાશયના કેન્સરના મુખ્ય કારણો છે. લાંબા ગાળાના પિત્તાશયની પથરી, હેપેટાઈટિસ અથવા પિત્તાશયની સતત બળતરા પણ કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે.
- લક્ષણો
- નિદાન
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ, CT સ્કેન, MRI અને બાયોપસી જેવી ચકાસણીઓથી પિત્તાશયના કેન્સરનું સચોટ નિદાન થઈ શકે. લોહીની વિશિષ્ટ પરીક્ષણો અને ટ્યુમર માર્કર્સ દ્વારા પણ કેન્સર શોધવા માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

તથ્યો (Facts)
- અન્ય પાચનતંત્રના કેન્સરની તુલનામાં એ ઓછા કેસમાં જોવા મળે, પરંતુ ઘણીવાર એ આગળના તબક્કે જ શોધાય છે, જેનાથી સારવાર મુશ્કેલ બને છે.
- પુરુષોની તુલનામાં મહિલાઓમાં આ રોગ થવાની શક્યતા ઊંચી હોય છે, ખાસ કરીને તેવા લોકોમાં કે જેઓ પિત્તાશયની પથરીથી પીડિત હોય.
- લાંબા ગાળાની પથરી પિત્તાશયની અંદર બળતરા પેદા કરે છે, જે જો સમયસર સારવાર ન થાય, તો કેન્સર માટે મહત્વપૂર્ણ પરિબળ બની શકે.
- પિત્તાશય શરીરના અંદર સ્થિત એવું અંગ છે, જ્યાં સુધી પહોંચવું મુશ્કેલ હોવાથી આરંભિક લક્ષણો સ્પષ્ટ દેખાતા નથી.
- આ રોગની ઊંચી સંખ્યાને ખોરાક અને જીવનશૈલી સાથે જોડવામાં આવે છે, જેમાં વધુ તળેલું અને ચરબીયુક્ત આહાર મુખ્ય કારણ બની શકે.
વધુ જાણો (Learn More)
- આ રોગ આરંભિક તબક્કે મળતો નથી, અને મોટાભાગે લાંબા ગાળાના પિત્તાશયના બળતરા કે પથરીના કારણે વિકસે છે.
- વધુ ચરબીયુક્ત આહાર પિત્તાશયના તંતુઓ પર દુષ્પ્રભાવ પાડે છે, જે લાંબા ગાળે કેન્સર માટે જવાબદાર બની શકે છે.
- પીળીયા, પેટના જમણા ભાગમાં દુઃખાવો, વજન ઘટવું અને થાક જેવા લક્ષણોને અવગણવું નહીં, કારણ કે તે કેન્સરના આરંભિક ચિહ્ન હોઈ શકે છે.
- પિત્તાશયના કેન્સરના સચોટ નિદાન માટે CT સ્કેન, PET સ્કેન અને બાયોપસીનો ઉપયોગ થાય છે, જે તેનુ પ્રભાવિત ક્ષેત્ર શોધે છે.
- તળેલું અને ચરબીયુક્ત આહાર ટાળવો, તંબાકુ અને ધૂમ્રપાન છોડી દેવું અને નિયમિત ચકાસણીઓ કરાવવી રોગના જોખમ ઘટાડે છે.
લક્ષણો
- પેટના જમણા ભાગમાં સતત દુઃખાવો
- ત્વચા અને આંખો પીળી જવી
- ઉલ્ટી અને અપચો થવો
- વજનમાં અનાવશ્યક ઘટાડો
- મોંમાં કડવો સ્વાદ
- તિરસ્કૃત ભૂખ લાગવી
- શરદી અથવા તાવ આવવો
- મલમાં ફેરફાર થવો
- શ્વાસમાં દુર્ગંધ
- આંતરિક દુખાવો અને દબાણ લાગવું
⦿ પેટના જમણા ભાગમાં સતત દુઃખાવો: પિત્તાશયના વિસ્તારમાં લાંબા સમયથી રહેલા દુઃખાવાની તીવ્રતા ધીમે ધીમે વધે છે, જે આરોગ્ય માટે ચિંતાજનક સંકેત હોઈ શકે છે.
⦿ ત્વચા અને આંખો પીળી જવી: ત્વચા અને આંખો પીળી પડી જાય છે, જે પિત્તાશયના કેન્સરનું એક મહત્વનું લક્ષણ છે અને તાત્કાલિક તપાસ જરૂરી છે.
⦿ ઉલ્ટી અને અપચો થવો: ખોરાક પચવામાં તકલીફ કે વારંવાર ઉલ્ટી થવી પિત્તાશયના કેન્સરના આરંભિક ચિહ્ન હોઈ શકે છે.
⦿ વજનમાં અનાવશ્યક ઘટાડો: ન ખાવાના કારણે અથવા પાચનતંત્રની ગડબડને કારણે વજન ઝડપથી ઘટી શકે છે, જે રોગની ગંભીરતાને દર્શાવે છે.
⦿ મોંમાં કડવો સ્વાદ: પિત્તાશયના પાચન પ્રવાહીમાં ફેરફારના કારણે મોઢામાં સતત કડવાશ રહેવું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
⦿ તિરસ્કૃત ભૂખ લાગવી: ગળામાં કઈ પણ ખાવાની ઇચ્છા ન થવી અથવા ભૂખ ન લાગવી એ રોગના લક્ષણોમાંનો એક છે.
⦿ શરદી અથવા તાવ આવવો: પિત્તાશયમાં બળતરા અથવા ચેપ હોવાના કારણે થાક અનુભવાય છે અને હળવો તાવ રહેતો હોય છે.
⦿ મલમાં ફેરફાર થવો: મલ પીળો કે સફેદ દેખાવાનો કારણ પાચનપ્રણાલીના અવરોધ કે કેન્સરની અસર હોઈ શકે છે.
⦿ શ્વાસમાં દુર્ગંધ: પિત્તાશયના પ્રવાહીમાં પરિવર્તનના કારણે મોંમાંથી દુર્ગંધ આવવી કે નબળાઈ અનુભવવી લક્ષણ બની શકે છે.
⦿ આંતરિક દુખાવો અને દબાણ લાગવું: પેટમાં સતત દબાણ કે ફુલાવા જેવી લાગણી રહેવી અને તે ધીમે ધીમે વધતી જવી, જે તાત્કાલિક ધ્યાન માં લેવા જેવું છે.
કારણો
- પિત્તાશયની પથરી
- ધૂમ્રપાન અને આલ્કોહોલનું અતિસેવન
- ચરબીયુક્ત અને પ્રોસેસ્ડ આહાર
- આનુવંશિક પરિબળો
- જંતુ અથવા ચેપ
- પાચનતંત્રના અન્ય રોગો
- કેમિકલ અને ઝેરી પદાર્થો
- મોટાપો અને અનિયમિત જીવનશૈલી
- લાંબા ગાળાનું સોફ્ટ ડ્રિંક્સનું સેવન
- ઉંમર અને જાતિ
⦿ પિત્તાશયની પથરી: લાંબા સમય સુધી પિત્તાશયમાં પથરી રહેવાથી બળતરા થાય છે, જે પિત્તાશયના કેન્સરના વિકાસ માટે મુખ્ય પરિબળ બની શકે છે.
⦿ ધૂમ્રપાન અને આલ્કોહોલનું અતિસેવન: આદતો પિત્તાશયના કોષોને નુકસાન પહોંચાડે છે, જે ચેપ અને કેન્સરના જોખમને વધારી શકે છે.
⦿ ચરબીયુક્ત અને પ્રોસેસ્ડ આહાર: વધુ ચરબીયુક્ત અથવા પ્રોસેસ્ડ ફૂડ પિત્તાશય પર દુષ્પ્રભાવ પાડે છે અને લંબાચંડી રોગોની શક્યતા વધારી શકે છે.
⦿ આનુવંશિક પરિબળો: કુટુંબમાં પિત્તાશયના કેન્સરનો ઈતિહાસ હોય, તો આ રોગના થવાનું જોખમ વધુ હોય છે.
⦿ જંતુ અથવા ચેપ: હેપેટાઈટિસ બી અથવા સી જેવા વાયરસના ચેપ પિત્તાશયના પાચન પ્રવાહીને નુકસાન પહોંચાડી કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
⦿ પાચનતંત્રના અન્ય રોગો: પેનક્રિએટિટિસ અથવા ગેસ્ટ્રિક સમસ્યાઓ પિત્તાશયના ટિશ્યુઝ પર લાંબા ગાળે પ્રભાવ કરી શકે છે.
⦿ કેમિકલ અને ઝેરી પદાર્થો: રાસાયણિક પદાર્થો કે જંતુનાશક પદાર્થોના સંપર્કમાં રહેવું પિત્તાશયના કોષોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
⦿ મોટાપો અને અનિયમિત જીવનશૈલી: વધુ વજન અને ઊંચું કોલેસ્ટેરોલ પિત્તાશયમાં તણાવ પેદા કરે છે, જે કેન્સરના જોખમ માટે જવાબદાર બને છે.
⦿ લાંબા ગાળાનું સોફ્ટ ડ્રિંક્સનું સેવન: બિનજરૂરી કેફીન અને શુગરવાળા પીણાં પિત્તાશયમાં અવરોધ અને કેન્સરના વિકાસ માટે પ્રેરક બને છે.
⦿ ઉંમર અને જાતિ: પિત્તાશયનું કેન્સર મોટા ભાગે 50 વર્ષથી ઉપરના લોકોમાં જોવા મળે છે, અને કેટલાક અભ્યાસોમાં મહિલાઓમાં તેનો પ્રમાણ વધુ છે.
નિદાન
- અલ્ટ્રાસાઉન્ડ
- સીટીસ્કેન (CT Scan)
- એમઆરઆઈ (MRI)
- બાયોપસી
- એન્ડોસ્કોપિક અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (EUS)
- પેટ સ્કેન (PET Scan)
- લોહીની ચકાસણી
- એન્ડોસ્કોપિક રેટ્રોગ્રેડ કોલેંગિઓપેન્ક્રેટોગ્રાફી (ERCP)
- જરૂર પડે તો સર્જિકલ નિદાન
- જૈવિક પરીક્ષણો
⦿ અલ્ટ્રાસાઉન્ડ: પિત્તાશયના ક્ષેત્રમાં અવરોધો અથવા અસામાન્ય વૃદ્ધિ શોધવા માટે પહેલી તકનીક છે, જેનાથી તાત્કાલિક માહિતી મળી શકે છે.
⦿ સીટીસ્કેન (CT Scan): પિત્તાશય અને તેની આસપાસના અવયવોમાં કેન્સરની સ્થિતિ અને ફેલાવાનો આંકલો કરવા માટે ઉપયોગ થાય છે.
⦿ એમઆરઆઈ (MRI): પિત્તાશયના નરમ પેશી અને પ્રવાહીના પરિબળો શોધવા માટે અદ્યતન ટેકનિક છે, જે વધુ ચોકસાઈ પ્રદાન કરે છે.
⦿ બાયોપસી: પિત્તાશયના ઘાના નમૂનાઓ લેતા તે કેન્સરજન્ય છે કે નહીં તે નિશ્ચિત કરવામાં આવે છે, જે નિદાનમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.
⦿ એન્ડોસ્કોપિક અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (EUS): પિત્તાશયની અંદર ટ્યુમર અથવા ચેપ વિશે વધુ વિગતવાર માહિતી મેળવવા માટે આ પદ્ધતિ ઉપયોગી છે.
⦿ પેટ સ્કેન (PET Scan): કેન્સરના કોષોની પ્રવૃત્તિ અને તેના શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફેલાવા વિશે જાણવા માટે આ ટેકનિક ઉપયોગ થાય છે.
⦿ લોહીની ચકાસણી: ટ્યુમર માર્કર્સ જેવી કે CA 19-9 જેવા રાસાયણિક તત્વોની લેવલ જાણીને કેન્સરની હાજરીનો અંદાજ લગાવવો.
⦿ એન્ડોસ્કોપિક રેટ્રોગ્રેડ કોલેંગિઓપેન્ક્રેટોગ્રાફી (ERCP): આ પદ્ધતિ પિત્તાશય અને પિત્તનળીમાં અવરોધ અથવા ગાંઠ તપાસવા માટે કરવામાં આવે છે.
⦿ જરૂર પડે તો સર્જિકલ નિદાન: જો મેડિકલ સ્કેનથી સંપૂર્ણ માહિતી ન મળે, તો સર્જરી દ્વારા પિત્તાશયના નમૂનાની ચકાસણી કરવામાં આવે છે.
⦿ જૈવિક પરીક્ષણો: ખાસ મોલિક્યુલર ચકાસણીઓથી કેન્સરના મૂળ અને તેનું જૈવિક સ્વરૂપ જાણવા માટે આ પદ્ધતિ અપનાવવામાં આવે છે.
સારવાર
- સર્જરી
- કીમોથેરાપી
- રેડિયેશન થેરપી
- ટાર્ગેટેડ થેરાપી
- ઇમ્યુનોથેરાપી
- એન્ડોસ્કોપિક સારવાર
- પેલિએટિવ સંભાળ
- ડાયટ મેનેજમેન્ટ
- ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સ
- લેસર થેરાપી
⦿ સર્જરી: પિત્તાશય કે તેની આસપાસના પ્રભાવિત કોષોને દૂર કરવા માટે થઈ શકે છે. આરંભિક તબક્કાના કેન્સર માટે આ સૌથી અસરકારક ઉપચાર છે.
⦿ કીમોથેરાપી: કેન્સરના કોષોને નષ્ટ કરવા માટે દવાઓનો ઉપયોગ થાય છે. આ ઉપચાર વધુ તબક્કાના કેન્સરના ફેલાવાને નિયંત્રિત કરવામાં મદદરૂપ છે.
⦿ રેડિયેશન થેરાપી: વિકિરણોની મદદથી કેન્સરના કોષોને નષ્ટ કરાય છે. આ ખાસ કરીને ટ્યુમર નાનો કરવાં અથવા સર્જરી પહેલાં ઉપયોગી છે.
⦿ ટાર્ગેટેડ થેરાપી: કેન્સરના વિશિષ્ટ મોલિક્યુલ્સને નિશાન બનાવી તેની વૃદ્ધિને અટકાવતી આ પદ્ધતિ દર્દીઓ માટે નવીન વિકલ્પ છે.
⦿ ઇમ્યુનોથેરાપી: શરીરના રોગપ્રતિકારક તંત્રને મજબૂત બનાવી કેન્સરના કોષો સામે લડવામાં મદદરૂપ થાય છે. આ પદ્ધતિ ખાસ કરીને મેટાસ્ટેટિક કેન્સરમાં ઉપયોગી છે.
⦿ એન્ડોસ્કોપિક સારવાર: આરંભિક કેન્સરના કેસમાં પિત્તાશયમાં ઘાને દૂર કરવા માટે ઓછી આક્રમક ઉપચાર પદ્ધતિ છે.
⦿ પેલિએટિવ સંભાળ: જો કેન્સર પૂરતું ફેલાઈ ગયું હોય તો દર્દીના દુખાવાનું નિયંત્રણ અને આરામ પ્રદાન કરવા માટે આ ઉપચાર અપાય છે.
⦿ ડાયટ મેનેજમેન્ટ: પૌષ્ટિક અને ઓછા ચરબીયુક્ત ખોરાક દ્વારા શારીરિક શક્તિને સુધારવામાં મદદરૂપ થાય છે, ખાસ કરીને ઉપચાર પછી.
⦿ ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સ: નવીન સારવાર વિકલ્પોની પરીક્ષણ પદ્ધતિમાં ભાગ લઈને અદ્યતન સારવાર મેળવવાની શક્યતા ઉપલબ્ધ થાય છે.
⦿ લેસર થેરાપી: લેસર ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને ટ્યુમર અથવા અવરોધને દૂર કરવા માટે વધુ ચોકસાઈપૂર્ણ પદ્ધતિ ઉપયોગ થાય છે.
ઉપચાર વિકલ્પો અને પરિણામોનું ટેબલ
સારવાર | સંદેશ | સામાન્ય આડઅસર | અપેક્ષિત પરિણામો |
---|---|---|---|
સર્જરી | જો કેન્સર આરંભિક તબક્કે હોય અને પિત્તાશયને હટાવવું શક્ય હોય | દુઃખાવો, પાચન તકલીફ, અસ્થાયી વજન ઘટાડો | કેન્સરગ્રસ્ત ભાગ દૂર કરી રોગનિયંત્રણ |
કીમોથેરાપી | કેન્સર વધુ ફેલાયેલું હોય અથવા સર્જરી પછીની સારવાર માટે | ઉલ્ટી, વાળ ખરવું, શારીરિક થાક | કેન્સરના વૃદ્ધિમાં અવરોધ લાવવા માટે |
રેડિયોશન થેરાપી | ટ્યુમર નાનો કરવો અથવા સર્જરી પછી વધતા કેન્સરનું નિયંત્રણ | ત્વચા પર લાલાશ, થાક, ચેપની સંભાવના | ટ્યુમરની વૃદ્ધિ અટકાવવી અથવા નાની કરવી |
ટારગેટેડ થેરાપી | જો કેન્સર ચોક્કસ મોલિક્યુલ પર આધાર રાખી વધતું હોય | એલર્જીક પ્રતિક્રિયા, ત્વચા સમસ્યા | કેન્સરના ચોક્કસ કોષોને નિશાન બનાવી નાશ કરવો |
ઇમ્યુનોથેરાપી | જો કેન્સર રોગપ્રતિકારક તંત્રને અવગણે અને ઝડપથી ફેલાય | જ્વર, થાક, શ્વાસની સમસ્યા | શરીરના પ્રતિકારક તંત્રથી કેન્સર સામે લડવું |
એન્ડોસ્કોપિક સારવાર | ટ્યુમરને દૂર કરવા માટે ઓછી આક્રમક પદ્ધતિ | લોહી જવું, ગળા કે પેટમાં થોડી અસહજતા | ટ્યુમર દૂર કરવો અને પાચન સુધારવું |
લેસર થેરાપી | જો કેન્સર અવરોધ ઊભો કરે અને ખાવા-પીવામાં તકલીફ સર્જાય | તાત્કાલિક બળતરા, હળવી અસહજતા | ટ્યુમર દૂર કરી પિત્તાશયનું કાર્ય સુધારવું |
પાલિયેટિવ કેર | કેન્સર આગળ વધી ગયું હોય અને ઉપચાર શક્ય ન હોય | દુઃખાવો નિયંત્રણ, થાક ઘટાડવા દવાઓ | દર્દીને આરામ અને માનસિક શાંતિ પ્રદાન કરવી |
ડાયટ મેનેજમેન્ટ | પાચનસંબંધિત તકલીફ ઘટાડવા અને શરીરની શક્તિ જાળવવા | પાચન સમસ્યાઓ, ઓછી ભૂખ | પૌષ્ટિક ખોરાક દ્વારા શરીરનું આરોગ્ય સુધારવું |
ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સ | જો રોગ પર અદ્યતન સારવાર માટેના વિકલ્પ ઉપલબ્ધ હોય | અજ્ઞાત આડઅસરો, સંભવિત ફાયદા-નુકસાન | નવીન ટેક્નિકથી સફળતા મેળવવાની સંભાવના |
તમારા ડોક્ટરને પૂછવા જેવાં પ્રશ્નો
- મારા પિત્તાશયના કેન્સરનો તબક્કો શું છે અને તે કેટલો ગંભીર છે?
- મારા માટે કઈ સારવાર સૌથી વધુ અસરકારક હશે?
- સારવાર દરમિયાન અને બાદમાં શું આડઅસરો જોવા મળી શકે?
- પિત્તાશયના કેન્સરથી બચવા માટે હું શું પગલાં લઈ શકું?
- શું મારી જીવનશૈલી અને આહારમાં કોઈ ખાસ ફેરફાર કરવાની જરૂર છે?
વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો
પિત્તાશયનું કેન્સર પિત્તાશયની અંદર અસમાન્ય કોષોની વૃદ્ધિથી થતો ગંભીર રોગ છે. તે પાચન પ્રક્રિયા પર અસર કરે છે અને પ્રાથમિક તબક્કે લક્ષણો ઓછા દેખાતા હોવાથી મોડું ઓળખાય છે.
બહુ ઓછા કેસોમાં, જો કેન્સરના કોષો અન્ય અવયવમાં રહ્યા હોય તો સર્જરી પછી પણ કેન્સર થઈ શકે. આ માટે ડોક્ટરની સલાહ મુજબ નિયમિત ચકાસણીઓ જરૂરી છે.
ઓસરી ચરબીયુક્ત ખોરાક, ફળો, શાકભાજી અને પાચન માટે હળવા ખાદ્ય પદાર્થો લેવા. વધુ મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક ટાળવો.
હા, જો કુટુંબમાં કોઈને પિત્તાશય કે હેપેટોબિલીરી કેન્સર થયો હોય, તો તે વ્યક્તિને પિત્તાશયના કેન્સર થવાનું જોખમ વધુ હોઈ શકે છે.

ડૉ. હર્ષ શાહ
MS, MCh (G I cancer Surgeon)
ડૉ. હર્ષ શાહ અમદાવાદના એક પ્રખ્યાત જી.આઈ અને એચ.પી.બી રોબોટિક કેન્સર સર્જન છે. તેઓ ભોજન નળી, પેટ, લીવર, પેન્ક્રિઆસ, મોટા આંતરડા, મલાશય અને નાના આંતરડા નાં કેન્સરનો ઇલાજ કરે છે. તેઓ એપોલો હોસ્પિટલમાં ઉપલબ્ધ છે.